Znane nam style praktyki jogicznej jak hatha, ashtanga, kriya, kundalini… zapożyczają klasyczne nazwy zaczerpnięte z filozofii jogi, by określić nimi współczesne, czyli powstałe w XX w., formy praktyki jogicznej, głównie posturalnej, czyli asanicznej. Warto zatem zadać pytanie, ile wspólnego wspomniane style mają z tradycją jogi — czy hatha joga spełnia zalecenia literatury hathajogicznej, czy ashtanga joga Pattabiego Joisa idzie za naukami ośmioczłonowej ścieżki jogicznej Patańdźalego, czy kriya joga propagowana przez Paramahamsę Yoganandę odnosi się do trzech czynników prowadzących do samadhi, opisywanych na początki II księgi Jogaasutr, a w końcu — co kundalini joga Yogiego Bhajana ma wspólnego z teorią o uśpionej boskiej energii, znajdującej w ciele jogina/jogini, opisywanej w literaturze hathajogicznej? Odpowiedź jest oczywiście wieloaspektowa.

Rozpocznijmy zatem od samego pojęcia „kundalini”. Termin ten pochodzi od słowa „kundala”: kolczyk, bransoletka, pęta, zwój liny, rodzaj bębna, a zatem kundalini to: ozdobiona kolczykami, o kształcie bransoletki, pierścieniowa, okrągła, cyrkularna, czyli ta, która posiada zwinięty kształt, o zwiniętym kształcie. Z tego powodu przedstawiana jest w postaci węża o zwiniętych pierścieniach, który śpi u podstawy kręgosłupa, pyszczkiem blokując wejście do suszumny, kanału centralnego zgodnie z subtelną anatomią, w pewnym stopniu opisywaną już w starożytnych upaniszadach. 

Koncepcja kundalini pojawia się dosyć późno w tradycji jogicznej, starożytność jej nie zna, nie zna jej Patańdźali, w obręb filozofii jogi wpisuje ją dopiero hathajoga, opierając się na przekazach tantrycznych, i to nie jedynie indyjskich, lecz także tybetańskich, gdzie obecna jest koncepcja Ćandali. 

Kundalini oznacza siłę, moc, potęgę boskiej energii żeńskiej (Śakti), znajdującej się w ciele jogina/jogini, a dosłownie — w tzw. ciele jogicznym. Ta boska moc jest stymulowana oraz manipulowana na różne sposoby, opisywane w pismach, lecz nigdy nie może dokonywać się to na własny rachunek — wymagane są kierownictwo, opieka oraz przyzwolenie mistrza/mistrzyni!  

Te techniki to m.in.: wizualizacje, pranajama, bandhy, mudry, mantry. Sprawiają one skierowanie strumienia prany, życiodajnego oddechu, normalnie przepływającego lewym i prawym kanałem subtelnym, idą i pingalą, do suszumny. Kiedy tak się stanie, kundalini znajdującą się u podstawy kręgosłupa u wejścia do suszumny — choć pewne teksty wskazują na serce lub przestrzeń pod pępkiem zwaną kanda — budzi się, prostuje i wznosi się przez kanał centralny poprzez poszczególne czakry, przebijając węzły (granthi), aż osiągnie boską siedzibę na czubku głowy. Jest to momentem wyzwolenia, mokszy, oraz nieśmiertelności. 

Tantrasadbhawa, jeden z pierwszych tekstów wzmiankujących kundalini pochodzi z ok. VIII w., opisuje ją jako wężycę. W zachodniej linii przekazu śiwaickich kaulów, czyli w przekazanie paśćimamnaji, kundalini zostaje określona jako bogini Kubdźika, Wielka Bogini, co zostało opisane w Kubdźikamatatantrze. Nauki z tego pisma, datowanego na X w., silnie wpłyną na postrzeganie tzw. ciała jogicznego — jego budowy, pozyskiwania oraz utrzymywania.

W tradycji śiwaickiej i śaktyjskiej kundalini jest boską energią kreacyjną, która sprawia, że świat może się zamanifestować. Według Abhinawagupty, indyjskiego filozofa i mistyka żyjącego na przełomie X i XI w., kundalini działa poprzez 3 moce/siły: pranakundalini, śaktikundalini oraz parakundalini — siła życia, siła kreacyjna, najwyższa boska siła, co zostało spisane w Tantraloce. 

Pochodząca z X w. Padmasamhita opisuje kundalini jako zwiniętą, która musi zostać wyprostowana przez praktyki podnoszenia ciepłoty ciała, głównie poprzez praktyki oddechowe, a przez to wprowadzona w kanał centralny. Podobnie opisuje kundalini pochodząca z tego samego czasu Netratantra. Co ciekawe, to właśnie na tym rozumieniu kundalini oparli swoje nauki Krishnamacharya i jego uczniowie. 

Koncepcja kundalini ma swoje tantryczne korzenie, pochodząc z tekstów z około X wieku, osadzonych w tybetańskiej wadźrajanie, śaktyzmie i śiwaizmie, w toku rozwoju nauk jogicznych została zasymilowana przez hathajogę jako jedna z wielu możliwych interpretacji mocy życia i śmierci drzemiących w joginach, co szczególnie widać w XV-wiecznym dziele Hathapradipika.

Na zakończenie zatem fragment o kundalini pochodzący z Hathapradipiki 3.1—2 (tłumaczenie moje):

Podobnie jak władca węży jest podporą ziemi wraz z górami i lasami, tak samo zwinięta (kundalini) jest podporą wszystkich metod [tantr] jogi. Kiedy śpiąca kundali poprzez łaskę mistrza się budzi, wtedy wszystkie lotosy [ćakry] oraz węzły (granthi) są przebite.

📚Jeśli chcesz wiedzieć więcej o kundalini, a także w temacie historii i filozofii jogi, to zapraszam Cię do zapisania się na 12-godzinny kurs online „Filozofia jogi. Łącząc starożytność z nowożytnością”. Wszystkie informacje tutaj.