„Nasze reakcje na sytuacje, ludzi i własne emocje zależą od tego, w jaki sposób uwarunkujemy i wytrenujemy swój umysł”. To zdanie można odczytać jak zachęta do pracy z oddechem: pranajama kształtuje wzorce reakcji, które w chwilach prób okazują się kluczowe. Ale czy naprawdę zawsze mamy wybór? I czy oddech może dać nam pełną kontrolę?
W pranajamie naprawdę „uczymy” układ nerwowy reakcji. Regularna praktyka nie jest tylko ćwiczeniem płuc czy mięśni oddechowych – to proces neuroplastyczny, w którym powstają wzorce odpowiedzi. W jodze określamy je mianem samskar – podświadomych śladów doświadczeń, odciśniętych w pamięci ciała i umysłu. To one sprawiają, że w sytuacji trudnej spontanicznie sięgamy po spokój albo panikę. Samskary nie są czysto racjonalne – działają głęboko, poza świadomą decyzją. Dlatego pranajama nie tyle daje „natychmiastowy wybór”, ile powoli przepisuje pamięć układu nerwowego, kształtując gotowość do innej reakcji.
Jednocześnie zakres tego wyboru nie jest nieograniczony. Biologia, indywidualna historia, trauma czy choroby wyznaczają granice. Warto więc spojrzeć na tę praktykę zarówno „za”, jak i „przeciw”.
W kontekście pranajamy (jogicznego oddechu)
Neuroplastyczność przez oddech. Pranajama to rzadkie narzędzie wpływu na autonomiczny układ nerwowy. Spowolniony, nosowy oddech z wydłużoną rećaką aktywuje nerw błędny, podnosi zmienność rytmu serca (HRV) i sprzyja spokojnym reakcjom.
Trening „reakcji domyślnej”. Codzienna praktyka uczy powrotu do oddechu jako punktu odniesienia. W chwili napięcia szybciej pojawia się „mikroprzerwa” między bodźcem a odpowiedzią – a w tej przestrzeni mieści się wybór.
Tolerancja CO₂. Praca ze spokojnym oddechem bez hiperwentylacji podnosi tolerancję na dwutlenek węgla. To obniża skłonność do paniki, zawrotów głowy czy kołatania serca.
Most ciało–umysł. Świadomy oddech uspokaja ciało, co ułatwia klarowną ocenę sytuacji i reinterpretację emocji.
Zgodność z klasyką jogi. Od Bhagawadgity po Jogasutry Patańdźalego – abhyasa–wairagja, czyli praktyka i bezprzywiązanie, opisują kształtowanie trwałej dyspozycji umysłu. Pranajama wpisuje się w ten proces.
Prewencja, nie tylko interwencja. Systematyczna praktyka obniża bazowy poziom napięcia. Dzięki temu mniej bodźców wywołuje nadreakcję.
A jednak…
Nie wszystko jest „kwestią wyboru”. PTSD, zaburzenia lękowe, problemy hormonalne czy kardiologiczne realnie ograniczają swobodę reakcji. Sformułowanie „wystarczy wybrać siłę” może być krzywdzące.
Granice kontroli w skrajnym stresie. Gdy ciało uruchamia reakcję walki, ucieczki lub zamrożenia, dostęp do pamięci technik bywa odcięty. Sam oddech nie zawsze wystarczy.
Ryzyko złego warunkowania. Zbyt intensywne techniki – agresywna hiperwentylacja czy nieodpowiednie kumbhaki – mogą wzmacniać lękowe wzorce zamiast je osłabiać.
Kult odporności. „Hartowanie” bez ahimsy wobec siebie prowadzi do sztywności i wypierania emocji – czyli do tzw. spiritual bypassingu.
Przeciwwskazania i indywidualizacja. Pranajama wymaga dostosowania w przypadku ciąży, nadciśnienia, arytmii czy migren.
Czynniki pozasubiektywne. Sen, odżywianie, kawa czy środowisko społeczne również wpływają na to, jak reagujemy. Oddech nie działa w próżni.
Wnioski praktyczne – bezpieczne minimum
- Na co dzień (10–12 minut): spokojny, nosowy oddech 4–6 cykli/min, proporcja 1 : 1,5 (np. 4 s wdech, 6 s wydech), bez długich zatrzymań.
- W chwili napięcia (2–3 min): usta zamknięte, stopy w kontakcie z ziemią, 5–6 oddechów z miękką, wydłużoną rećaką i krótką pauzą po wydechu.
- Jakość ponad ilość: łagodna nadi śodhana bez kumbhak, pratyahara uwagi (czucie przepływu przy skrzydełkach nosa).
- Rama etyczna: ahimsa wobec siebie – celem nie jest heroizm, ale stworzenie przestrzeni na mądry wybór.
Jeśli „wybór” rozumiemy nie jako jednorazowy akt woli, lecz jako powtarzany, łagodny trening dyspozycji umysłu i ciała. Pranajama daje narzędzia, by kształtować odporność, ale wymaga pokory wobec biologii, indywidualnych granic i uważności na siebie.
Kontynuuj drogę oddechu, medytacji i filozofii w przestrzeni Atelier Jogi:
Pranajama himalajska ed. 6 – 10-dniowa praktyka online
Filozofia jogi z elementami sanskrytu – 12-godzinny kurs online
Certyfikowane kursy nauczycielskie: Medytacja oraz Pranajama (poziom 1)
Jesteś na blogu Atelier Jogi dr Niny Budziszewskiej 